Blog Sander Gelinck | 2 Januari 2016
Ik moet altijd aan Rijk de Gooijer en Foutje, bedankt denken als het om de Utrechtse stadsgracht gaat. Begin jaren negentig woonden we aan de Catharijnesingel zo’n beetje naast de stadsgracht die nu weer uitgegraven wordt. Toen al waren er plannen, maar de komende jaren wordt het planningsfoutje echt hersteld. Hulde voor een van de meeste bijzondere transformaties die ik ken. Van snelweg naar gracht. Vooral ook bijzonder omdat het aangeeft hoe snel het denken over de stad kan veranderen. Zou verplichte kost moeten worden voor toekomstige generaties stadmakers.
Er zijn meer steden die in de jaren vijftig en zestig vorige eeuw bevangen raakten door het idee dat de stad mee moest in moderne tijden. De Nederlandse bevolking zou verdubbelen (naar 25 miljoen inwoners) in een jaar of twintig en al die mensen moesten ergens winkelen, naar het theater en natuurlijk parkeren. Het centrum moest een nieuwe moderne jas krijgen. Ruim baan voor de auto en als je toch bezig bent kun je mooi een paar oude wijken saneren (slopen). Krotopruiming werd dat genoemd. Elke stad met ambitie heeft er een burgemeester met de bijnaam De Sloper aan overgehouden. Het zijn de jaren dat de wereld nog maakbaar was. Dat moest je alleen niet aan leken overlaten. Stadsplanners waren toen nog gewoon ingenieur en dat is iets heel anders dan de huidige procesmanager.
Utrecht maakte het bonter dan wie ook. Deze stad riep in de jaren vijftig zelfs een Duits verkeersbureau te hulp voor een verkeersplan waarin de singelgrachten volledig zouden worden gedempt voor de auto en een nieuw treinstation. Die plannen riepen veel weerstand op onder de bevolking maar in die tijd wisten bestuurders het nog beter. Opmerkelijk: het dempen van de grachten moest van bovenaf worden tegengehouden door minister Klompé die Utrecht uitlegde dat de twaalfde eeuwse grachten (vijf eeuwen ouder dan die van Amsterdam) toch wel bijzonder waren. Het zal geen toeval zijn dat een van de nieuwe bruggen naar haar vernoemd is. De geest was echter uit de fles. Hoe typerend is de anekdote dat Empeo, de ontwikkelaar van Hoog Catharijne eerst als adviseur door Utrecht gevraagd werd om een plan voor een parkeergarage te maken. Het is de tijd van Groot Denken. Je vraagt een parkeergarage en krijgt een winkelcentrum voor heel Nederland met kantoren, woningen én meerdere parkeergarages.
Voor het grootste winkelcentrum van Nederland werd niet alleen een stuk gracht gedempt, het oude station gesloopt en de negentiende-eeuwse stationswijk. Zelfs een deel van het binnenstadsgebied rond Clarenburg werd gesloopt, waaronder enkele middeleeuwse panden en het gebouw van verzekeringsmaatschappij De Utrecht dat als één van de belangrijkste Jugendstil-panden van Nederland werd beschouwd. De Utrecht zelf is opgegaan in REAAL Verzekeringen. Precies die van Foutje, Bedankt. Het gebouw is nog te bewonderen op haar eigen wikipagina waarop te lezen staat dat de exacte locatie ongeveer is ‘waar zich thans de afhaalbalie van de Media Markt bevindt’. Een deel van de Stadsbuitengracht werd Catharijnebaan. De planners hadden het idee dat ze een autoweg dwars door de stad gingen aanleggen. Twaalf parallele banen met fly-overs. No kidding. De weg is nooit verder gekomen dan een paar honderd meter. Nog voor de oplevering van dat stuk was er spijt en ter hoogte van de huidige Rechtbank (voor liefhebbers de oude HBS) gaat de droom over in een normale tweebaansweg.
Plannen voor herstel van de stadsgracht waren er al meteen na het dempen. Het zal nog een halve eeuw duren voordat het foutje weer hersteld is. Waarom het nu wel kan? Ik hoop dat daar nog een keer iemand op promoveert. Die moet dan maar eens precies uitzoeken hoe belangrijk het is geweest dat GroenLinks sinds 2006 (met een kleine onderbreking) in het college heeft gezeten met een stevig anti-autobeleid. En welke rol het Referendum uit 2002 over de toekomst van het stationsgebied heeft gehad. Over de ambitie aan kantoor-vierkante meters werd toen al hardop gelachen. Maar het referendum heeft wel geholpen om de miljoenen voor het dempen te ‘vinden’. Zeker is dat er sinds december 2015 weer water door de Catharijnesingel stroomt. Deels over een ondergrondse parkeergarage. Erboven komt een mooi plein en ook dat is winst. Voor de liefhebbers hier een timelaps filmpje van de werkzaamheden.
Er rest dus nog een klein stukje om uit te graven, het stukje waar ik zelf aan woonde. Dat heet inmiddels ‘deelgebied Catharijnesingel-zuid’ en loopt grofweg van Mariaplaats tot hotel Karel V. Nu maar hopen dat het geld daarvoor verzameld is voordat iemand bedenkt dat die laatste paar honderd meter ‘Catharijnebaan’ hoognodig bewaard moeten blijven als herinnering aan tijden dat we nog groots dachten.